W całej historii ludzkości wojownicy nie zdobyli tak znaczącej pozycji jak w Japonii. Dlaczego tak się stało? Aby znaleźć na to odpowiedź należy prześledzić poszczególne epoki historii Japonii. Jak wynika z informacji zdobytych na podstawie badań archeologicznych i legend, już w okresie prehistorycznym najodważniejsze grupy ludzi podejmowały walkę w obronie własnych osad oraz zdobywaniu pożywienia.

Od IV w n.e. , czyli od momentu sprowadzenia do Japonii pisma z Chin przez Korę możemy dowiedzieć się więcej na temat historii tego państwa i rządzącej w nim wojowniczej klasy. Znajomość pisma dała możliwość studiowania japońskim strategom chińskich dzieł dotyczących taktyki wojennej. Do najważniejszych z nich należało dzieło generała Sun-Tsu ,, O sztuce wojny’’ oraz komentatorów Duan i Wen Chao.

W historycznym okresie Henian (794 do 1185), Japonia przyjęła chińskie wzorce cywilizacyjne w dziedzinie : kultury, polityki i sztuki. Kryzys wywołany przez administracje cesarską doprowadził do osłabienia władzy centralnej i najazdów Ajnów1. Cesarz, aby powstrzymać najazdy Ajnów powołał 794 r urząd Sioguna (wódz naczelny, generał). Pierwszy Siogun Otomaro Otomo władał lepiej piórem niż mieczem, dlatego jego wyprawy przeciw Ajnom zakończyły się klęską. W tej sytuacji cesarz zezwolił poszczególnym książętom feudalnym po japońsku zwanym daimio, na posiadanie własnych prywatnych oddziałów wojskowych utrzymywanych przez miejscową ludność. Doprowadziło to do znacznej decentralizacji kraju i do umocnienia się prowincjonalnych władców, posiadających silną władzę wojskową. Oficerami w wojskach daimio byli samurajowie (służący u pańskiego boku). Taki system polityczno-wojskowy doprowadził do zwycięstwa nad najeżdżającymi Japonię Ajnami.

W okresie Kakamura (1185-1333) władzę ostatecznie przejął siogun, któremu pomagali daimio a cesarz sprawował tylko funkcje reprezentacyjne. Dochodziło nawet do sytuacji kiedy syn cesarza służył na dworze szoguna jako zakładnik. Istotną rolę w administracji sioguna pełniła instytucja doradcza tkzw bakufu (rząd pod namiotami). Członkowie tego urzędu podróżowali po Japonii nadzorując w imieniu sioguna lokalnych władców. Dzięki temu Japonia stała się bardzo silnym, scentralizowanym, feudalnym państwem. Dzięki temu w XIII wieku zdołała odeprzeć dwa mongolskie najazdy. Podczas pierwszego najazdu w 1274 r , Japończykom pomogła pogoda. Tajfun zwany Kamikadze (boski wiatr) uniemożliwił Mongołom desant na japońskich plażach. Nie zniechęciło to mongolskiego władcę Kublaj Chana do kolejnej inwazji. Nie chcąc czekać na budowę nowej floty do kolejnego desantu w 1281r użył statków rzecznych, których dno nie nadawało się do morskich podróży. Tu ponownie na pomoc Japończykom przybył Kamikadze wysyłając flotę inwazyjną na dno morza.

W historycznym okresie Henian (794 do 1185), Japonia przyjęła chińskie wzorce cywilizacyjne w dziedzinie : kultury, polityki i sztuki. Kryzys wywołany przez administracje cesarską doprowadził do osłabienia władzy centralnej i najazdów Ajnów^*. Cesarz, aby powstrzymać najazdy Ajnów powołał 794 r urząd Sioguna (wódz naczelny, generał). Pierwszy Siogun Otomaro Otomo władał lepiej piórem niż mieczem, dlatego jego wyprawy przeciw Ajnom zakończyły się klęską. W tej sytuacji cesarz zezwolił poszczególnym książętom feudalnym po japońsku zwanym daimio, na posiadanie własnych prywatnych oddziałów wojskowych utrzymywanych przez miejscową ludność. Doprowadziło to do znacznej decentralizacji kraju i do umocnienia się prowincjonalnych władców, posiadających silną władzę wojskową. Oficerami w wojskach daimio byli samurajowie (służący u pańskiego boku). Taki system polityczno-wojskowy doprowadził do zwycięstwa nad najeżdżającymi Japonię Ajnami.

W okresie Kakamura (1185-1333) władzę ostatecznie przejął siogun, któremu pomagali daimio a cesarz sprawował tylko funkcje reprezentacyjne. Dochodziło nawet do sytuacji kiedy syn cesarza służył na dworze szoguna jako zakładnik. Istotną rolę w administracji sioguna pełniła instytucja doradcza tzw. bakufu (rząd pod namiotami). Członkowie tego urzędu podróżowali po Japonii nadzorując w imieniu sioguna lokalnych władców. Dzięki temu Japonia stała się bardzo silnym, scentralizowanym, feudalnym państwem. Dzięki temu w XIII wieku zdołała odeprzeć dwa mongolskie najazdy. Podczas pierwszego najazdu w 1274 r , Japończykom pomogła pogoda. Tajfun zwany Kamikadze (boski wiatr) uniemożliwił Mongołom desant na japońskich plażach. Nie zniechęciło to mongolskiego władcę Kublaj Chana do kolejnej inwazji. Nie chcąc czekać na budowę nowej floty do kolejnego desantu w 1281r użył statków rzecznych, których dno nie nadawało się do morskich podróży. Tu ponownie na pomoc Japończykom przybył Kamikadze wysyłając flotę inwazyjną na dno morza.

W kolejnych okresach historycznych Japonia pogrążyła się w prywatnych wojnach, między poszczególnymi daimio. Doprowadziło to do rozbicia dzielnicowego i do kryzysu polityczno-gospodarczego, którego apogeum miało miejsce na przełomie XV i XVI w. Dopiero w drugiej połowie XVI w Oda Nobunaga z rodu Asikaga zajął stolicę kraju Kioto i objął urząd szoguna. Nie dokończył on jednak procesu zjednoczenia kraju, gdyż zmarł na polu walki w 1582r. Procesu unifikacji kontynuował Tojotomi Hideoshi, który ze względy na brak szlacheckiego pochodzenia nie mógł objąć urzędu szoguna. Po jego śmierci w 1598r doszło do ostatniej japońskiej wojny domowej między Mitsunari Ishida a Ieyasu Tokugawą zakończonej bitwą pod Sekigaharą 21 października 1600r. W wyniku bitwy wojska Ishidy zostają rozbite, a Tokugawa zostaje faktycznym panem całej zjednoczonej Japonii. Trzy lata później oficjalnie otrzymuje od cesarza tytuł sioguna.

Aby odbudować zniszczone po wojnie państwo Tokugawa obłożył poddanych, głównie chłopów uciążliwymi podatkami. Wywołało to wielkie niezadowolenie wśród japońskiej ludności, głównie chrześcijan oraz byłych samurajów , którzy porzucili wojenne rzemiosło i zajęli się rolą. Czary goryczy wywołało w 1637 r podniesienie podatków w celu uzyskania funduszy na budowę zamku na półwyspie Shimabara. Miejscowa ludność półwyspu, głównie chrześcijanie w geście rozpaczy zajęła zamek Hara i wypowiedziała Tokugawie posłuszeństwo. Siogun do stłumienia buntu wysłał , aż 125 tyś żołnierzy wspartą przez armaty holenderskiej floty. Obrońcy zamku nie wytrzymali siły armatniego ognia i zostali pokonani. Ocalałych w walce buntowników i ich sympatyków w innych częściach kraju ścięto. Tokugawa w geście zemsty nasilił prześladowania chrześcijan oraz zabronił jakimkolwiek cudzoziemskim statkom przypływać do Japonii. Każdy rozbitek, którego morze wyrzuciło na brzeg był mordowany. Wyjątkiem byli Holendrzy, którzy za udzielenie pomocy w stłumieniu buntu na Shimabara, mogli handlować w porcie Nagasaki. Każdy Japończyk, który opuścił kraj nie miał już do niego powrotu. Izolacja rozpoczęta przez Tokugawę zatrzymuje proces cywilizacyjny kraju.

Po zakończeniu walki o władzę w kraju kwitnącej wiśni nastaje czas pokoju. Samurajowie zasilili więc szeregi policji, bądź co nie zasługuje na pochwałę zajęli się rabunkiem chłopów uszczuplając ich plony. Wielu też jako tkzw roninowie¹najmowali się do ochrony: transportów kupieckich, wiosek, etc….Wielu z nich tajniki sztuki walki mieczem walki mieczem opisali w książkach przyczyniając się do rozwoju japońskiej literatury. Do najbardziej znanych należeli: Yagyu Munenori i Musashi Miyamoto. Pierwszy z nich urodził się w 1571 r w rodzinnej posiadłości Yagyu, jako 11 dziecko samuraja Muneyoshi. Okres wojen spowodował, że jego bracia zginęli podczas licznych w tamtym okresie bitew , lub w trakcie nich zostali kalekami do tego stopnia iż nie mogli kontynuować sztuki walki mieczem. Niektórzy z nich chcąc uniknąć niebezpiecznego życia samuraja zostało mnichami. Munenori został więc jedynym, dzieckiem, któremu ojciec mógł przekazać rodziną umiejętność władania mieczem. Młody uczeń dużo też pracował sam wymyślając nowe metody treningowe. Najbardziej oryginalną z nich było wychodzenie zimą przed dom w samej opasce biodrowej i ćwiczenie ciosów mieczem w śniegu po kolana. Oprócz miecza młody Yagyu uczył się także walczyć kijem, naginatą² i włócznią.

Wynalezienie statków parowych ułatwiło dalekomorskie podróże. Wielu kapitanom jednostek pływający szczególnie amerykańskim niewygodnie było omijać Japonię. W XIX politycy rosyjscy, amerykańscy i brytyjscy, słali listy do Tokukawy i cesarza z prośbą , aby dobrowolnie zakończyli izolację. Co prawda spotkały się one z odmową, ale arystokracja japońska na czele z shiogunem wiedziała, że wcześniej czy później rozwinięte mocarstwa wymuszą otwarcie się ich kraju na świat. Dlatego oni i ich rodziny rozpoczęły zgłębianie nauki zachodnich języków i studiów holenderskich książek kupionych w porcie Nagasaki. Dnia 8 lipca 1853 okręty amerykańskiej marynarki wojennej dowodzone przez komandora Matthew Calbraith Perry zakotwiczyły u wejścia do portu Uragara. Przybyła na plażę niedaleko portu japońska armia uzbrojona w przestarzałe działa i muszkiety nie była w stanie wystraszyć amerykańskich marynarzy. Posłowie amerykańscy przekazali poprzez miejscowe władze dla cesarza i shioguna , listy od amerykańskiego prezydenta Millard Fillmore, żądające nawiązania stosunków handlowych i dyplomatycznych ze Stanami Zjednoczonym. Na udzielenie odpowiedzi dał rok. Arystokracja japońska wiedziała, że nie pokona amerykańskiej armii i spełniła żądania prezydenta Fillmore. Zostały one potwierdzone amerykańsko – japońskim traktatem w Kanagawie podpisanym 31 marca 1854.

Okres japońskiej izolacji został zakończony. Samurajowie znaleźli zatrudnienie w modernizowanej przez amerykańskich strategów , armii lądowej oraz tworzonej od podstaw marynarki wojennej. Ministrem wojny został samuraj Saigo Takamori. Nie do końca podobały mu się wprowadzane reformy. Szczególny jego sprzeciw budziło pozbawianie samurajów dotychczasowych przywilejów, szczególnie prawa do publicznego noszenie mieczy. W 1877r zebrał on 40 tys. niezadowolonych samurajów i wywołał przeciw rządowi zbrojne powstanie. Jak głoszą legendy zdesperowani zwolennicy Takamoriego ruszyli na armię cesarską z mieczami. Jest to tylko legenda . Tak naprawdę buntownicy, podczas kilkumiesięcznych walk używali już nowoczesnej broni palnej a ich wódz dowodził nim według zachodnich koncepcji strategicznych. Dopiero w ostateczności kiedy kończyła się amunicja i na bliski dystans , samurajowie strzelali z łuków i walczyli mieczami. Podczas ostatniej bitwy pod Shiroyamą 24 września 1877 ranny wódz buntowników, aby nie dostać się do niewoli najprawdopodobniej popełnił samobójstwo. Śmierć Takamoriego zwanego ostatnim samurajem zakończyła powstanie. Wraz z wodzem zginęło jego 400 ostaniach żołnierzy. Walczyli zaciekle do samego końca o czym świadczą straty armii cesarskiej uzbrojonej w haubice, balony i inny nowoczesny sprzęt . Wyniosły one , aż 30 tys. żołnierzy. Saigo Takamorii stał się symbolem walki o zachowanie tradycji, dlatego w 1889 uzyskał od cesarza Mutsuhito akt rehabilitacji, czego symbolem stało się odsłonięcie pomnika w parku Ueno w Tokio.

Tradycja samurajska głęboko wnikała w społeczeństwo japońskie, szczególnie w kulturę, także i fizyczną. Japońskie sztuki i sporty walki, trenowane w tradycyjnych strojach pełne są samurajskich ceremonii a treningi prowadzone są w duchu żelaznej dyscypliny.

Przypisy

1 Ajnowie-mieszkańcy wysp Kurylskich i południowej części Sachalinu.

Bibliografia:

Źródła:

1. Miyamoto Musashi Gorin -no Sho, Bydgoszcz 2001

2. Munenori Yagyu Sztuka wojny rodu Yagyu, Warszawa-Bydgoszcz 2005

3. Nitobe Inazo Kodeks Bushido. Dusza Japonii, Warszawa 2010

3. Sun Tsu, Sun Pin Sztuka wojny, Warszawa 1994

Opracowania:

1. Kotański Wiesław Opowieści o pierwszych władcach japońskich, Warszawa1990

2. Tubilewicz Jolanta Historia Japonii, Warszawa 1997

3. Tubilewicz Jolanta Archeologia japońska, Warszawa 2001